19 мая прэзідэнт Ірана Ібрахім Раісі загінуў у выніку крушэння верталёта Bell-
212, які поўнасцю згарэў пры крушэнні. На борце верталёта знаходзіліся 9 чалавек.
Сярод іх – 4 афіцыйныя асобы: сам Ібрахім Раісі, міністр замежных спраў Хусэйн
Амір Абдулахіян, губернатар Усходняга Азербайджана Малік Рахмаці, імам Тэбрыза
Мухамед Алі аль-Хашам. А таксама начальнік аховы прэзідэнта генерал Мехдзі
Мусаві, два лётчыкі і тэхнік.
У сувязі з гэтай авіякатастрофай адразу ж узнік шэраг пытанняў. Турэцкае
выданне Turkiye, спасылаючыся на крыніцу ў спецслужбах Ірана, сцвярджае, што
кіраўнік МЗС не павінен быў ляцець з І.Раісі. Паводле гэтага сцвярджэння, галоўны
дыпламат Х.Абдулахіян і губернатар М.Рахмаці павінны былі ляцець у іншым
верталёце, але ў апошні момант іх пасадзілі ў машыну да прэзідэнта. Генерал
М.Мусаві і прадстаўнік вярхоўнага аяталы А.Хаменеі ў правінцыі А.Хашам таксама
далучыліся да іх непасрэдна перад вылетам.
Таксама выклікае пытанні і сам верталёт, і яго выбар (напрыклад, як нагода
абвінаваціць у далейшым амерыканцаў). Звычайна іранскае кіраўніцтва карыстаецца
верталётамі расійскай вытворчасці з парку КВІР, але для гэтага палёту Раісі быў
абраны не Мі-171, як паведамлялася першапачаткова, а чамусьці 30-гадовы
амерыканскі Bell-212, распрацаваны ў ЗША фірмай Bell Helicopter Textro па замове
ўзброеных сіл Канады. Большая частка такіх верталётаў ужо спісана, але некаторыя
мадыфікацыі яшчэ выкарыстоўваюцца амерыканскімі ВПС. Нягледзячы на тое, што
звычайна верталёт прэзідэнта пілатуюць лётчыкі з ВПС КВІР, у гэтым рэйсе машынай
чамусьці кіравалі лётчыкі ВПС арміі Ірана.
Машына ў якой ляцеў І.Раісі была абсталявана датчыкамі, якія паказваюць
месцазнаходжання, але па нейкай прычыне іх вельмі доўга не маглі знайсці. Узнікла
таксама здагадка, што верталёт мяняў курс, таму што дасланы на дапамогу беспілотнік
ляцеў па вядомым маршруце прэзідэнцкага верталёта, але не мог выявіць месца
катастрофы на працягу 45 хвілін (паміж іранцамі і туркамі з Akinci разгарнулася
медыйная барацьба за тое, чыёй менавіта вытворчасці быў дрон, які ўлавіў цеплавы
сігнал ад нібы абломкаў верталёта, у якім загінуў прэзідэнт Ірана).
З ужо апублікаванага відэа вынікае: улады Ірана ў дзень гібелі пасажыраў
верталёта да глыбокай ночы (фактычна да раніцы) хлусілі, што ідзе пошукавая
аперацыя, што ратавальнікі не могуць знайсці верталёт з-за складаных умоў, што
задзейнічаны 60 груп ратавальнікаў і г.д. У той жа час на відэа бачна, што верталёт
знойдзены відавочна днём, кадры вынасу цел таксама зроблены ў светлы час сутак.
Фактычна іранскія ўлады ведалі ўсё ўжо ў дзень крушэння, але хлусілі пра працяг
пошукавай аперацыі як свайму насельніцтву, так і ўсяму свету.
Судзячы па ўсім, у Тэгеране ліхаманкава вырашалі як і што рабіць, прымалі
рашэнні па недапушчэнні беспарадкаў і ўзяццю пад кантроль магчымых эксцэсаў,
злучаных з праявай радасці народа, ступень кахання якога да сябе іранскія ўлады
наўрад ці пераацэньваюць. Таму ім і запатрабавалася паўза, падчас якой прыйшлося
шмат і прама хлусіць.
Гібель прэзідэнта Ірана здольная спарадзіць мноства версій таго, хто і чаму мог
быць да яе датычны. Паколькі загінулы прэзідэнт Раісі лічыўся заўзятым супернікам
усялякіх кантактаў і дагавораў з ЗША і Ізраілем (які адразу ж заявіў аб недатычнасці
да крушэння верталёта), адміністрацыя прэзідэнта Д.Байдэна выказала асцярогу, што
Іран можа абвінаваціць ЗША і Ізраіль у датычнасці да гібелі Раісі 19 траўня, а таксама
надзею на захаванне рэгіянальнага статусу-кво.
Для такіх асцярог ёсць падставы. Былы міністр замежных спраў Ірана Джавад
Зарыф ужо паспяшаўся заявіць, што ў крушэнні верталёта з прэзідэнтам Ірана і
дзейным кіраўніком МЗС вінаватыя ЗША – нiбы таму што ў адносінах ІРІ было
ўведзена эмбарга на пастаўку запчастак да самалётаў і продажу Ірану гэтых самых
новых самалётаў.
Акрамя таго, паводле інфармацыі The New York Times, крушэнне верталёта з
прэзідэнтам Ірана Раісі на борце адбылося ў «далікатны момант» — усяго праз
некалькі дзён пасля таго, як высокапастаўленыя чыноўнікі ЗША і Ірана правялі
перамовы праз пасрэднікаў, каб паспрабаваць знізіць пагрозу больш шырокага
канфлікту на Блізкім Усходзе.
Таксама катастрофа верталёта адбылася праз месяц пасля таго, як Іран нанёс
масіраваны ўдар ракетамі і БПЛА па Ізраілі. Які, у сваю чаргу, быў адказам на
авіяўдар з боку габрэйскай дзяржавы, у выніку чаго 1 красавіка ў Сірыі былі забітыя
высокапастаўленыя іранскія генералы і афіцэры.
Першапачатковы адказ Ізраіля на беспрэцэдэнтную прамую атаку на яго
тэрыторыю быў настолькі прыглушаным, што можна лічыць яго сімвалічным: была
паражэна адна зенітная батарэя, якая ахоўвае ядзерны аб’ект. Фармальна, гэтым усё і
абмежавалася. Пасля гэтага ізраільскія палітыкі намякнулі, што яны яшчэ адкажуць,
але ўдараць асіметрычна.
Ісламскія мас-медыя і палітолагі акцэнтуюць сёння на гэтым увагу, адзначаючы,
што, у адрозненне ад адной паўночнай краіны, калі Ізраіль камусьці абяцае
асіметрычна адказаць, то, як правіла, ен гэта робiць. І тут жа мяркуюць, што крушэнне
верталёта з прэзідэнтам Ірана на борце — гэта і ёсць той самы асіметрычны ўдар. Тым
больш, у Ізраіля вялізны вопыт у справе фізічнага ўстаранення іранцаў, якія з пункту
гледжання функцыянераў яўрэйскай дзяржавы ўяўляюць для яго пагрозу.
На думку некаторых палітолагаў азербайджанскага паходжання, верталёт з
прэзідэнтам Раісі на борце ўпаў у гарах недалёка ад мяжы з Азербайджанам, які
з’яўляецца найменш дружалюбным з суседзяў Ірана — збольшага таму, што
падтрымлівае саюзніцкія адносіны з Ізраілем і супрацоўнічае з Масад. З гэтымі
абставінамі яны звязваюць такую працяглую паўзу з боку іранскіх уладаў у пытанні
інфармавання аб абставінах катастрофы. Маўляў, нехта замятаў сляды, якія сведчаць
аб збіцці верталёта. Уладная групоўка Раісі мае ўнутры Ірана шмат нядобразычліўцаў,
якія маглі пайсці на змову з ізраільскімі спецслужбамі.
Расейскія прапагандысцкія медыі таксама актыўна выбудоўваюць сваю
канспіралагічную версію гібелі прэзідэнта Ірана. Але робяць гэтага вакол толькi
знешняга фактару. Маўляў, «нехта» вельмі магутны на Захадзе рассылае такім чынам
«чорныя пазнакі» нібы «прарасейскім палітыкам» планеты, якія ў апошнія два тыдні
выглядалі так:
7 траўня: замах на наследнага прынца Саудаўскай Аравіі Мухамеда ібн Салмана
Аль Сауда (пасля гэтую навіну абверглі).
13 траўня: прэзідэнт Турцыі Рэджэп Эрдаган праводзіць экстраную нараду пасля
папярэджання аб магчымым ваенным перавароце, у мясцовым МУС пачаліся чысткі
(15 траўня ў медыя з’явіліся паведамленні аб прадухіленні ў Турцыі змовы з мэтай
звяржэння прэзідэнта).
15 траўня: замах на прэм’ер-міністра Славакіі Роберта Фіца.
16 траўня: паліцыя Сербіі на поўначы краіны затрымала мужчыну за пагрозы
прэзідэнту Аляксандру Вучычу.
19 траўня: кароль Саудаўскай Аравіі Салман шпіталізаваны ў другі раз за 4
тыдні.
19 траўня: крушэнне верталёта з прэзідэнтам Ірана Ібрахімам Раісі і кіраўніком
МЗС Хусэйнам Абдулахіанам.
На думку расійскіх прапагандыстаў, «такіх супадзенняў у жыцці проста не
бывае», таму, што ўсе гэтыя людзі нібыта так ці інакш садзейнічаюць Расіі або
спрабуюць прасоўваць «альтэрнатыўны погляд на мастацтва» вайны (супраць
Украіны), быць «нейтральнымі». Сувязь матываў, на іх думку, «відавочная». Пасланне
таксама «відавочнае і вельмі простае» — не трэба падтрымліваць «няправільны бок
гісторыі»: дзіўная чарада «выпадковасцяў», прычым выключна з прарасейскімі
палітыкамі, а вось ашалелыя заходнія русафобы — як загавораныя, з імі нічога не
здараецца…
Падобныя канспіралагічныя антыамерыканскія і антыізраільскія ўкіды
накіраваны на пераключэнне ўвагі насельніцтва ўласных краін з унутраных фактараў
на знешнія. Перш за ўсё, у гэтым зацікаўлены праіранскія лабісты і групы ўплыву ў
сілавых і іншых элітах агучваючых падобнае краін. Яны зацікаўлены ў далейшым
узаемадзеянні з Тэгеранам, пастаўках узбраенняў, БПЛА і г.д. У самім Іране для шмат
каго таксама пераважней бачыць у тым што здарылася з верталетам прэзiдэнта знешнi,
а не ўнутраны след.
Нагнятанне канспіралагічнай смугі вядзе ў цень самы галоўны аспект:
прэзідэнт Ірана — фігура важная, але ў цэлым заменная. Ключавую ролю ў краіне
гуляе не прэзідэнт, а ідэалагічная ўлада ў асобе «духоўнага» кіраўніка (рахбара)
Алі Хаменеі. Турэцкае выданне Turkiye у сувязі з гэтым нагадвае, што Раісі лічыўся
верагодным пераемнікам Хаменеі на пасадзе вярхоўнага лідэра Ірана, а гэта не
падабалася шмат каму, у першую чаргу, сыну вярхоўнага лідэра Моджтабе Хаменеі і
Мухамаду Бакеру Галібафу, спікеру парламента і вельмі ўплывовай постаці ў іранскай
палітыцы.
(працяг заўтра ў артыкуле
Што чакае Іран пасля аяталы Хаменаі)