У бліжэйшае дзесяцігоддзе страта еўрапейскага рынку абыдзецца расійскаму «Газпрому» больш за 15 трыльёнаў рублёў (каля $179 млрд). У 2024 годзе чыстая страта газавага бізнесу «Газпрома» вырасла да 1,08 трлн. рублёў, а запасы валюты на яго рахунках абрынуліся больш чым у 50 разоў – да мізэрных $13,5 млн (згодна з справаздачай РСБУ). «Газпром» не заплаціў дывідэнды па выніках 2021 і 2023 гг. і можа зноў не заплаціць па выніках 2024 года, лічаць аналітыкі БКС .
Зрабіўшы «Газпром» інструментам рэалізацыі сваіх геапалітычных амбіцый, рэжым Пуціна доўгі час забяспечваў кампаніі магчымасць зарабляць, а яе кіраўнікам — узбагачацца. Аднак у выніку газавы шантаж цывiлiзаванага сьвету даў адваротны эфект. Гэта стала вынікам сукупнасці фактараў — як унутраных (нізкі ўзровень менеджменту і т.п.), так і вонкавых (дзеянні краін ЕЗ, роля адміністрацый ЗША і г.д.).
Сёння газавы бізнес «Газпрома» нясе катастрафічныя страты. Разам з ім недабірае грошай і бюджэт РФ, каля 40% якога Пуцін марнуе на вайну супраць Украіны і падрыхтоўку вайны супраць краін Еўразвяза. Згодна з прэзентацыяй «Газпрома», якая прыводзіцца Financial Times , у 2025 годзе аб’ём паставак газу з РФ у Еўропу і Турцыю скароціцца больш чым у 5 разоў у параўнанні з 2019 г. і складзе 47 млрд кубаметраў. Да 2034 г. ён знізіцца яшчэ мацней – да 34 млрд кубаметраў.
«Газпром» губляе грошы імклівымі тэмпамі: ужо ў гэтым годзе грашовы паток стане адмоўным (гэта значыць бягучыя выдаткі манаполіі будуць перавышаць грашовыя паступленні). А за перыяд з 2025 да 2034 гг. сукупная «дзірка» ў бюджэце «Газпрома» павінна перавысіць 15 трлн рублёў.
Блізкі да «Газпрому» спецыяліст каментуе для Financial Times склаўшуюся сітуацыю так: «Уся бізнэсу-структура была выбудаваная ў сітуацыі пастаяннага росту. Але зараз усё змянілася». Як следства расейскай кампаніі, вядомай высокім узроўнем карупцыі і старанным выкананнем жаданняў уладаў — ад кантролю над СМІ праз «Газпром-медыя» і будаўніцтва курорта «Алтайскі падворак» (лічыцца чарговай дачай Пуціна), да спроб «замарозіць Еўропу» — даводзіцца перабудоўвацца.
У рамках рэструктурызацыі групы мяркуецца закрыццё 3 дэпартаментаў, аб’яднанне 8 іншых, продаж нерухомасці, скарачэнне ў штаб-кватэры 1600 (амаль 40%) супрацоўнікаў. На думку навуковага супрацоўніка Цэнтра глабальнай энергетычнай палітыкі Калумбійскага ўніверсітэта (у мінулым — дырэктара Цэнтра энергетыкі Маскоўскай школы кіравання «Сколкава») Таццяны Мітравай: «Гэта непазбежны, хоць і моцна запознены крок. Такі «Газпром» — бюракратычны, іерархічны гігант. Нядзіўна, што ён стаў адной з апошніх дзяржкампаній, якія распачалі рэформы».
Спробы рэанімацыі «Газпрома» наўрад ці ўвянчаюцца поспехам. Страту асноўнага экспартнага рынку збыту — еўрапейскага — замясціць проста няма чым. Нават калі расейскі газ зноў вернецца ў Еўропу, гэта будуць ужо зусім іншыя аб’ёмы і ўмовы. У дадатак ўся экспартная інфраструктура РФ, якая была арыентаванай менавіта на ЕС і яго рынак, будзе «ціснуць» на рэнтабельнасць экспарту: яна застанецца залішне вялікай у адносінах да аб’ёмаў экспарту.
Скарачаць або кансерваваць інфраструктуру адпаведна ўпаўшым аб’ёмам экспарту не атрымаецца — існуюць межы, скарачаць ніжэй за якія немагчыма без пагрозы парушэння цэласнасці ўсёй сістэмы. Пры гэтым пашырэнне ўнутранага рынку таксама мае свае абмежаванні, звязаныя з агульным жаласным станам спраў у эканоміцы. У РФ проста няма такога спажывання, якое магло б замясціць экспартныя аб’ёмы, якія выпалі. Як следства зараз у рэжыма Пуціна ёсць два шляхі.
Першы шлях – вельмі складаны. Гэта разбуйненне «Газпрома» і стварэнне на яго базе адасобленых адзін ад аднаго кампаній. У свой час па такім шляху пайшлі ЗША, дэманапалізаваўшы нафтавую галіну і прымусова стварыўшы на яе базе цэлы шэраг кампаній. Найбуйнейшай стала «Эксан», пераўтвораная з «Стандард Ойл». Астатнія часткі дэманапалізаванай «Стандард Ойл», прайшоўшы праз шэраг пераўтварэнняў і зліццяў, сталі вядомымі сёння «Шэўрон», «Брытыш Петролеум», «Канока» і г.д.
У амерыканцаў працэс заняў некалькі гадоў у «вострай фазе» і некалькі дзесяцігоддзяў іншых трансфармацый, але ў канчатковым выніку ўзнікла ўстойлівае канкурэнтнае асяроддзе ў інтарэсах эканомікі ЗША. Цяперашняя расійская сістэма кіравання і яе менеджэры такую задачу проста не пацягнуць. Тым больш, што «Газпром» займаў вельмі важнае месца сярод інструментаў агрэсіўнай знешняй палітыкі рэжыму РФ. Апошні наўрад ці гатовы адмовіцца ад яе працягу. Хутчэй — наадварот. Таму калі такі шлях і паспрабуюць некалі рэалізаваць, то, хутчэй за ўсё, толькі пасля Пуціна.
Другі шлях – нашмат прасцей. Таму яго і спрабуюць рэалізаваць зараз. Унутры краіны ён выліваецца ў скарачэнне выдаткаў і лабіраванне павышэння тарыфаў на ўнутраным рынку. Каб утрымліваць «Газпром» ад банкруцтва, неабходна ўвесь час і вельмі працяглы час падвышаць унутраныя кошты на газ. У пачатку 2025 года намеснік міністра энергетыкі РФ Яўген Грабчак афіцыйна заявіў, што » эра таннай энергіі ў Расіі скончылася «. І праанансаваў павышэнне ўнутраных тарыфаў у 2-3 разы пад маркай «акупнасці інвестыцый» і таго, што «цяпер не да тлушчу».
Да сённяшняга моманту, дзякуючы транзіту праз Украіну, рэжыму РФ удавалася трымаць унутраныя кошты на ўмоўна нізкім узроўні за кошт экспарту. Цяпер усе выдаткі кладуцца на ўнутранага спажыўца. Прасцей кажучы, каб неяк кампенсаваць страту экспартных даходаў, якія папаўнялі скарбонкі рэжыму РФ, з пачатку гэтага года асяроддзе Пуціна будзе кампенсаваць іх за кошт усяго і без таго ўбогага насельніцтва.
У знешней сферы (па-за межамi РФ) гэты шлях упіраецца ў працяг і паглыбленне агрэсіўнай лініі, распачатай уварваннем ва Украіну. Толькі зараз галоўнай мэтай становяцца краіны ЕЗ, якія мяжуюць з РФ. Найперш Прыбалтыйскія і Польшча. У такім сутыкненні ёсць свае выгады і ў той часткі амерыканскіх эліт, што стаіць за адміністрацыяй Дональда Трампа. Акрамя таго, у свой час у ЗША была свая цікавасць у развязванні ваеннага канфлікту на тэрыторыі Еўропы (ва Ўкраіне), які складаўся ў стварэнні прынцыпова новага глабальнага рынка газу.
Справа ў тым, што раней такога рынку па сутнасці проста не існавала, як не існавала самастойнай цаны на газ. Сусветныя пастаўкі газу ажыццяўляліся па доўгатэрміновых кантрактах, а кошт на яго быў прывязаны да «нафтавага кошыка» (г.зн. да цаны нафты). Амерыканцам гэта было неабходна, каб атрымаць магчымасць стварыць рынак «папяровага газу» (ф’ючэрсы і іншыя дэрыватывы). Такі рынак здольны паглынуць велізарную частку «даляравага пузыра», напоўніць даляры больш «важкім» зместам. Наглядны прыклад: сусветны рынак нафты на 99% складаецца з «папяровага» і толькі на 1% з рэальнай таварнай нафты.
Аднак дзякуючы войнам рэжыму Пуціна ва Украіне і Сірыі, знішчэнню «Северного потока-1», якI сілкаваў Еўропу, і прыпынку « Северного потока-2» з’явіўся новы рынак нафты. Больш ніякіх доўгатэрміновых кантрактных коштаў, толькі спот і біржа. Акрамя таго, нафту і газ можна прадаваць толькі ў далярах. Калі прыбраць гэтыя біржавыя аперацыі з «папяровымі» таварамі, долар можа проста не спатрэбіцца.
Рычард Чэйні, былы віцэ-прэзідэнт ЗША і кіраўнік амерыканскай «Халібертан», якая атрымала ў свой час самую вялікую колькасць нафтавых кантрактаў у Іраку, яшчэ ў 1999 годзе выступаючы ў Інстытуце нафты заяўляў наступнае: 1) будучыня энергарынку за ЗПГ (звадкаваным прыродным газам), 2) адпаведныя тэхналогіі ўжо ёсць, 3) доўгатэрміноваму газаваму кантракту прыйдзе канец, 4) час буйных аптовых пакупнікоў сыходзіць, 5) мяняецца якасць энергарынку.
Сёння ЗПГ і спот дыктуюць свае ўмовы ўсё больш жорстка. Фактычна сходзяць з арэны еўрапейскія «Рургаз» і «Вінгаз» якія былі буйнымі аптовымі пакупнікамі газу з РФ. Сам газ на біржы таргуецца не ў кубаметрах (аб’ём), а ў Btu (адзінка энергіі). Пры гэтым Еўропа ўжо закрыла парты для перавалкі расейскага ЗПГ. З 26 сакавіка гэтага года ў партах Еўрасаюза набылі моц санкцыі супраць расійскага звадкаванага газу. З гэтага часу танкеры, якія перавозяць расейскі ЗПГ, не змогуць карыстацца паслугамі партоў для перавалкі з мэтай далейшай адпраўкі пакупнікам. Гэта павінна ўскладніць дастаўку газу ў афрыканскія і азіяцкія краіны.
Адпаведныя абмежаванні ЕЗ зацвердзіў у чэрвені 2024 г., але да нядаўняга часу была дадзена адтэрміноўка – для выканання абавязацельстваў па раней заключаных кантрактах. Разам з уласна перавалкай ЗПГ еўрапейскім партам забаронена таксама аказваць расейцам тэхнічную і фінансавую падтрымку, брокерскія паслугі.
Праз еўрапейскія парты праходзіць значная частка расейскіх паставак. Перш за ўсё з праекту «Ямал СПГ», які належыць «Новатэку», газ з якога перагружаецца з ледакольных ЗПГ-танкераў на звычайныя, каб потым адправіцца ў іншыя краіны. На думку газавага эксперта Kpler Лоры Пэйдж: «Калі яны не змогуць перагружаць газ у Еўропе, ім давядзецца адпраўляць ледакольныя танкеры па больш доўгіх маршрутах, гэта значыць колькасць адпраўак скароціцца, бо суда не змогуць вяртацца так хутка, як цяпер».
Акрамя таго, дзякуючы ўдарам украінскіх БПЛА, на шэрагу расійскіх НПЗ са строю выведзена абсталяванне, замяніць якое цяпер проста нельга. Магутнасць нафтаперапрацоўчай галіны РФ у цэлым скарацілася амаль на 20%. І гэтыя страты павялічваюцца з кожным налётам дронаў. Пры гэтым у сувязі з асаблівым падатковым рэжымам пастаўкі ЗПГ з Ямала ў расейскі вайсковы бюджэт нічога не прыносяць.
Важным фактарам з’яўляецца і тое, што «Газпром» з пачатку 2025 года спыніў транзіт газу праз Украіну. Заключаны ў 2019 годзе кантракт «Газпрома» і «Нафтагаза» на транзіт расійскага газу праз украінскую тэрыторыю скончыўся ў канцы 2024 года. Пасля падрыву «Северных потоков» і прыпынення прапампоўвання праз газаправод Ямал-Еўропа гэтая транзітная ветка заставалася адзіным маршрутам для паставак расійскага газу ў Цэнтральную Еўропу. Аднак улады Украіны адмовіліся працягваць транзітны кантракт з РФ.
Як следства, цяпер Украіна для РФ і яе энергасыравіннага і калятранзітнага алігархата — гэта не акно ў Еўропу, а сцяна на шляху да яе. Акрамя таго, у канцы 2024 года Украіна і Польшча вырашылі поўнасцю пазбавіць Еўропу расійскага газу. Кіеў і Варшава працуюць над стварэннем Усходне-Еўрапейскага газавага хаба, які павінен забяспечыць пастаўкамі паліва краіны Еўропы пасля спынення транзіту расейскага газу.
Намеснік міністра энергетыкі Украіны Мікалай Калеснік заявіў у сувязі з гэтым, што ўкраінскія падземныя сховішчы газу і польскія тэрміналы звадкаванага прыроднага газу могуць стаць «асновай для новай бізнэс-мадэлі», якая заменіць пакуль яшчэ дзейны маршрут паставак газу з Расіі: «Завяршэнне транзіту фармуе пачатак канкурэнцыі новых маршрутаў і рэсурсаў. Інтэграцыя газавых рынкаў на базе наяўнай інфраструктуры, павелічэнне даступнай міждзяржаўнай магутнасці даюць штуршок развіццю гандлю і магчымасць замяніць расейскі газ».
Адным з галоўных следстваў усяго вышэйапісанага становіцца тое, што зараз роля галоўнага ворага цяперашняга рэжыму РФ пачынае адводзіцца ўжо не ЗША, а ЕЗ. Адпаведны разварот расійскай машыны прапаганды становіцца ўсё больш відавочным. Гэта лёгка вытлумачальна: без вобраза ворага пуцінская Расія не можа існаваць у фармаце «асаджаная крэпасць». Акрамя таго, улічваючы пастаянна дэградуючы ўзровень дзяржменеджменту, цяперашнія ўлады РФ могуць кіраваць ёй зараз толькі ў падобным фармаце. Наяўнасць вонкавага ворага ім вельмі неабходна. Інакш без яго ўся канструкцыя проста сыплецца. Гэта выгадна і частцы трампістаў. Той, што можа атрымаць выгаду ад расейскай агрэсіі супраць еўрапейскіх канкурэнтаў і развязвання ў Еўропе яшчэ больш маштабнага канфлікту, чым той, што мае месца ва Ўкраіне.