Арменія і Іран актыўна ўзаемадзейнічаюць у ваенна—палітычнай, транзітна—лагістычнай, гандлёва—эканамічнай сферах.
У ваенна—палітычнай сферы, падчас сустрэч у Тэгеране ў сакавіку міністра абароны Арменіі Сурэна Папікяна з прэзідэнтам Ірана Ібрахімам Раісі і кіраўніком ваеннага ведамства Ісламскай рэспублікі Іран (ІРІ) Махамадам Рэзой Аштыяні, іранцы зноў папярэдзілі Ерэван аб недапушчальнасці пошукаў падтрымкі на Захадзе. І.Раісі ў чарговы раз паведаміў аб непрымальнасці змены межаў краін рэгіёну і падкрэсліў, што Іран супраць прысутнасці там замежнікаў.
Міністр абароны ІРІ М.Ашціані ў яшчэ больш жорсткай форме заявіў армянскаму калегу С.Папікяну, што «пошукі бяспекі за межамі рэгіёну будуць мець супрацьлеглы вынік», паколькі «архітэктура бяспекі павінна фармавацца ў самім рэгіёне, інакш ён ператворыцца ў арэну канфлікту паміж звышдзяржавамі з усімі вынікаючымі адсюль наступствамі і пагрозамі; мы не павінны дапусціць, каб рэгіён ператварыўся ў поле канкурэнцыі для замежнікаў, што паўплывае на бяспеку і стабільнасць усіх краін рэгіёну”.
Пад «замежнікамі» прадстаўнікі іранскага боку разумеюць, у тым ліку французаў, нягледзячы на тое, што сёння Арменія фактычна «аб’ядноўвае» Іран і Францыю. У пачатку сакавіка армянскія медыя апублікавалі інтэрв’ю французскага амбасадара ў Ерэване Аліўе Дэкаціньі, які адзначыў, што Іран занепакоены бяспекай Арменіі гэтак жа як Францыя, і ў некаторых тэмах, якія тычацца Арменіі, Парыж цалкам салідарны з Тэгеранам.
«За апошнія некалькі гадоў суседняя з Арменіяй дзяржава Іран неаднаразова выказвала занепакоенасць з нагоды суверэнітэту і тэрытарыяльнай цэласнасці Арменіі. Мы не згодныя з Іранам па многіх пытаннях, але гэта тое пытанне, у якім мы аднагалосныя», — заявіў амбасадар Францыі ў інтэрв’ю Armenpress.
Французскі дыпламат паспрабаваў растлумачыць аднагалоснасць Ірана і Францыі наконт Арменіі спасылкай на другі артыкул Статута ААН і тым, што, нягледзячы на рознагалоссі па шэрагу пытанняў, Францыя і Іран сыходзяцца ў тым, што міжнародныя межы трэба абараняць згодна са статутам ААН. Таксама, адказваючы на пытанні, якія датычацца ваеннай дапамогі Арменіі з боку Францыі, пасол Дзякоціньі заявіў, што Парыж забяспечвае Арменію выключна ўзбраеннямі для абароны, а не нападу.
Тым не менш, аналітыкі ўжо адзначаюць, што гэтыя пастаўкі французскай зброі ў Арменію ствараюць вялікія рызыкі з пункту гледжання бяспекі. Прычым не толькі для Азербайджана, але і для рэгiена Блізкага Усходу. Эксперты аднаго з вядучых «мазгавых трэстаў» Ізраілю Begin-Sadat Center параўноўваюць дадзеную сітуацыю з пастаўкамі французскай зброі Лівану, у палітычнай сістэме якога дамінуе Хезбалла, і адзначаюць, што ў выпадку з Арменіяй гэта можа прывесці да аналагічнай сітуацыі – зброя патрапіць у Ісламскую. рэспубліку Іран, што вельмі небясьпечна для Габрэйскай дзяржавы.
Ізраільскія аналітыкі падкрэсліваюць: «Пасля паразы ў Другой Карабахскай вайне (2020) Арменія, якая больш не можа разлічваць на пастаўкі зброі з РФ, шукае шляхі перабудовы. Францыя (і Індыя) – адны з самых відавочных напрамкаў для такога кроку. Арменія працягвае ваеннае супрацоўніцтва з Іранам, які збліжаецца з РФ. Апошняя, у сваю чаргу, працягвае аказваць значны ўплыў на Арменію. Існуе верагоднасць, што французская зброя (ці тэхналогіі яе вытворчасці) можа патрапіць у рукі Ірана».
У транзітна-лагістычнай сферы Тэгеран ужо спраектаваў пры падтрымцы Ерэвана альтэрнатыву Зангезурскаму калідору праз Іран. Пра гэта паведаміў яшчэ ў канцы кастрычніка 2023 года кіраўнік МЗС Ірана. Акрамя Ісламскай рэспублікі, асноўным супернікам запуску цюркскага (азрабайджанска-турэцкага) варыянту гэтага транспартнага шляху выступае Арменія. Прычына – Ерэван не ўхваляе маршрут, які праходзіць праз тэрыторыю Арменіі без армянскіх КПП.
Зангезурскі калідор – як цюркскі праект транспартнага калідора працягласцю каля 40 км. – планавалася рэалізаваць з мэтай наладжвання транспартных зносін паміж заходнімі раёнамі Азербайджана і Нахічэванскай Аўтаномнай Рэспублікай, якая кантралюецца Баку. Такім чынам утварыўся б прамы сухапутны маршрут з Турцыі ў Азербайджан, а адтуль ужо доступ праз Каспій у Цэнтральную Азію і Кітай.
«Іран падтрымлівае незалежнасць, суверэнітэт і тэрытарыяльную цэласнасць усіх краін гэтага рэгіёна і не прымае змен геаграфічных межаў ні пры якіх абставінах», — заявіў у пачатку 2024 года падчас візіту ў Арменію дарадца Вярхоўнага лідэра Ірана Харазі. Падобнымі заявамі іранскія прадстаўнікі перыядычна даюць зразумець, што Іран не зацікаўлены ў рэалізацыі цюркскай версіі праекту Зангезурскага калідора і падтрымлівае Арменію ў яе супрацьстаянні з цюркскім альянсам Баку і Анкары, у тым лiку ў транзітна-лагістычнай сферы.
У якасці адной з альтэрнатыў, з пачатку 2024 года Ерэван прапануе і рыхтуе разам з Тэгеранам да ўвядзення ў эксплуатацыю калідор «Усход-Захад» (Індыя-Арменія-Іран), які, на думку армянскага боку, можа стаць таксама альтэрнатыўным міжнароднаму транспартнаму калідору «Поўнач -Поўдзень» маршрутам для дастаўкі грузаў з Індыі і Ірана ў Еўропу і РФ. Маршрут дазволіць скараціць выдаткі на лагістыку на 25% і амаль удвая час транспарціроўкі. Міністр эканомікі Арменіі паведаміў, што маршрут будзе поўнасцю запушчаны да 4 мая 2024 года.
Па стане на пачатак красавіка, паводле інфармацыі намесніка міністра эканомікі Арменіі «пілотныя грузаперавозкі па гандлёвым маршруце Індыя-Арменія-Іран ужо запушчаны». Акрамя таго, у Арменіі ўжо гатовы праект і пачалося будаўніцтва 90-кіламетровага ўчастка аўтамабільнай дарогі «Поўнач-Поўдзень», якая вядзе да мяжы з Іранам. На адным участку будаўнічыя работы ўжо пачаты, па двух іншых – Арменія пакуль вядзе перамовы аб фінансаванні. Адзначаецца, што будаўніцтва можа быць завершана да 2028 года (плануецца будаўніцтва 17 мастоў, 2 тунэляў і 5 транспартных развязак).
У пачатку 2024 года Ерэван заявіў аб хуткім адкрыцці аператарскага пункта ў іранскім порце Чабахар і распрацоўцы праекта калідора праз Арменію, аналагічнага транспартнаму калідору «Поўнач-Поўдзень». Арменія прапанавала Індыі гэты альтэрнатыўны (у трактоўцы Ерэвана) гандлёвы маршрут у Еўропу на фоне крызісу і нападаў хусітаў на судны ў Чырвоным моры, справакаванага йеменскімі проксі Ірана. Аб гэтым заявіў міністр працы і сацыяльных пытанняў Арменіі Мкртчан.
Таксама армянскі міністр паведаміў у інтэрв’ю індыйскаму навінаваму агенцтву ANI, што: «Урад Арменіі адданы фармаванню партнёрства ў буйных рэгіянальных і глабальных праектах, такіх як транспартны калідор «Поўнач-Поўдзень», транспарт праз Чорнае мора, а таксама транзітны калідор і развіццё порта Чабахар, які з’яўляецца сумесным праектам Індыі і Ірана».
Тэгеран даў Арменіі доступ да сваіх партоў Чабахар і Бандар-Абас, каб аблегчыць гандлёвы доступ Ерэвана ў Індыю. Прапанаваны транзітны маршрут «Усход-Захад» у іранскай трактоўцы будзе служыць дадатковым кампанентам калідора «Поўнач-Поўдзень».
Пункт гледжання, што дамова аб транзіце праз Іран у Арменію грузаў з Індыі стане часткай калідора «Поўнач-Поўдзень» падзяляюць і амерыканскія аналітыкі Jamestown Foundation, якія адзначаюць, што ў той жа час, дэстабілізацыя становішча на поўдні Ірана, на фоне тэрактаў у Сістан-Белуджыстане і аперацый іранскіх сіл бяспекі можа паставіць пад пагрозу стварэнне надзейнага транспартнага калідора.
Іран прадаставіў Арменіі свае парты для сувязі з Індыяй не толькі з гандлёва-эканамічнымі, але і з ваенна-палітычнымі мэтамі. Паводле інфармацыі амерыканскіх экспертаў, неўзабаве павінна быць падпісана пагадненне, якое дазволіць Ерэвану завозіць індыйскую зброю праз Іран — парты Чабахар і Бандар-Абас. Збліжэнне Індыі з Арменіяй пачалося ў 2021 годзе, калі адбыўся першы пасля распаду СССР візіт міністра замежных спраў Індыі ў Ерэван. Арменія тады шукала новых партнёраў у абароннай сферы, незадаволеная бяздзеяннем Расіі на фоне вайны з Азербайджанам за Нагорны Карабах у 2020 годзе. У выніку былі падпісаныя дамовы аб пастаўках зброі, якія, насуперак пратэстам Азербайджана, таксама здзяйсняліся праз Іран.
У гандлёва-эканамічнай сферы Арменія і Іран падпісалі 14 лютага пагадненне аб эканамічным супрацоўніцтве. Адбылося гэта ў Тэгеране падчас паседжанняў 18-й армяна-іранскай міжурадавай камісіі, у якім прынялі ўдзел кіраўнік Арганізацыі планавання і бюджэту Ірана Манзур і віцэ-прэм’ер Арменіі Грыгаран. Бакі дамовіліся павялічыць тавараабарот да $3 млрд. у год.
Адразу ж пасля гэтага (і праз 7 гадоў пасля адкрыцця) Арменія агучыла гатоўнасць ажывіць на мяжы з Іранам свабодную эканамічную зону (СЭЗ) «Мегры». У канцы лютага намеснік міністра эканомікі Арменіі Тэран заявіў у парламенце, што з гэтай мэтай урад складзе новую праграму развіцця «Мегры». Гэтая СЭЗ была адкрыта на мяжы з Іранам яшчэ ў 2017 годзе, аднак ні адна кампанія працаваць там пакуль так і не пачынала.
І ў эканамічнай, і ў транзітна-лагістычнай сферах узаемадзеяння Ерэвана і Тэгерана сёння значна больш праблемных момантаў, чым кропак судакранання. Абумоўлена гэта, у тым ліку, двудушнай палітыкай Крамля, які катэгарычна не задавальняе знаходжанне ва ўладзе ў Ерэване М.Пашыняна і яго каманды.
Ужо зазначаецца, што для злучэння чыгунак Ірана і Арменіі неабходны мільярдныя інвестыцыі. Таму будаўніцтва веткі калідора, якая праходзіць праз Арменію, разглядаецца толькі для аўтамабільных грузавых перавозак. Планы будаўніцтва чыгункі паміж Іранам і Арменіяй на дадзены момант не выглядаюць рэалістычна. Асабліва, на фоне абавязацельстваў Расіі прафінансаваць будаўніцтва чыгункі Рэшт-Астара, якая злучыць іранскія чыгуначныя магістралі з азербайджанскімі (чакаецца, што найбліжэйшым часам Тэгеран і Баку дасягнуць пагаднення адносна гэтага праекта).
У той жа час, улічваючы, што будаўніцтва чыгункі Рэшт-Астара можа зацягнуцца на дастаткова доўгі тэрмін, Расія паралельна працуе над развіццём веткі калідора «Поўнач-Поўдзень» праз Каспійскае мора. Ужо вядома, што колькасць марскіх рэйсаў па гэтым маршруце паміж Расіяй і Іранам за апошнія два гады павялічылася ў разы. А Іран, мяркуючы па ўсім, зацікаўлены ў дыверсіфікацыі калідора «Поўнач-Поўдзень» на Паўднёвым Каўказе, праходзячага як праз Арменію, так і праз Азербайджан. У сувязі з гэтым Хасейн Амір Абдалахіян заявіў у Ерэване, што Іран «цалкам падтрымлівае ўсталяванне стабільнага міру на Паўднёвым Каўказе, а таксама запуск транзітнага маршруту «Поўнач-Поўдзень».
Сітуацыю ўскладняе і пазіцыя Індыі, занепакоенай узмацненнем на Паўднёвым Каўказе ролі Анкары. У Нью-Дэлі якая лічаць, што стратэгічны «мусульманскі» альянс Пакістан-Азербайджан-Турцыя ўяўляе пагрозу нацыянальным інтарэсам Індыі. З гэтым шмат у чым і звязаны курс краіны, якая забяспечвае Арменію зброяй праз Iран і настойвае на рэалізацыі таго варыянта МТК «Поўнач-Поўдзень», які праходзіць менавіта праз тэрыторыю, якая кантралюецца Ерэванам.
Расія ў гэтых раскладах у аднолькавай ступені зацікаўлена як у галінцы МТК праз Арменію, так і праз Азербайджан, паколькі абедзве магчымасці ствараюць умовы для далейшай дыверсіфікацыі яе гандлёвых шляхоў і магчымасць захоўваць свой уплыў, стрыўліваючы краіны рэгіёну і гуляючы на іх супярэчнасцях.
© ceapp.info